Rusçada kelime yapısı

Rus dilbilimi kelimeyi 5 parçaya ayırıyor.   1-)En önemli olan, sözcüğün asıl anlamını taşıyan kısım köktür. Türkçeden farklı olarak Rusçada bazı köklerde harf(ünlü ya da ünsüz)değişebilir. Tarih bölümünde yazdığım ünsüz yumuşatması süreci yüzünden kökün son “К”, “Г”, “Ц”, “Ч”, “З”, “Ж” harfleri çokça bir birinin yerini alabiliyorlar türemesinde, çekinmesinde filan).  

Örnek:

СНЕГ(kar) – СНЕЖНЫЙ(karlı). 

2-)Kökün önüne gelen parça - önek. Rusçada belli önekler vardır, onlar sözcüklere ek bir renk verebilir veya anlamını tam değiştirebilirler.

Örnek:

ШЁЛ – yürüyordu, ПРИ-ШЁЛ – geldi, НА-ШЁЛ – buldu; ХОРОШИЙ – iyi, НЕХОРОШИЙ – kötü, iyi olmayan. Türkçeden bir örnek: sosyal – asosyal.  

3-)Kökten sonra sonek olur. Rusçada çok sonek vardır, onlar yeni kelime türemesi ve konuşanın konuşulana dair davranışı göstermesi için kullanılır. Örnek: Mesela, РАБОТА – iş, РАБОТНИК –çalışan, işçi, ЛЕНА – kız ismi, ЛЕНКА – aynı isim, ama küçümseme ekiyle, ЛЕНОЧКА – aynı isim, ama bu şekli şefkat, sevgi ve ilgi göstermek için kullanılır.  

4-)Sonekten sonra bitim (çoğunlukla son 1-2 harf) var. Bitim, sözcük çekinmesinde değişen kısım. Rusçada coğul eki yoktur, sözcüğün çoğul ya da tekil şekline gelmesini bitim sağlar. O yüzden bitim çoğul şeklinde halden hale surekli değişir. Ünsüzle bitime “sıfır bitim” derler. 

5-)Bitim hariç bütün sözcük parçaları temeli oluşturuyor; temel – çekinmede değişmeyen sözcük kısmı.  

Çoğul kuralları 

Rus dilinde çoğul kuralları oldukça zordur. Türkçedeki –lar/-ler gibi tek çoğul eki yoktur. Çoğul şeklinde sözcüğün bitimi değişir. Bu değişime göre bütün sözcükleri 2 gruba bölebiliriz (cinsiyete bağımsız olarak):

grup – “–Ы”/“-И” bitimleri alır (eril ve dişil sözcüklerin çoğu).

grup – “-А”/“-Я” bitimleri alır (küçük bir grup eril ve nötr cins sözcük). 

GRUP-I

1)“–Ы” bitimi sert ünsüzler sonra gelir(erilde):

КОМПЬЮ’ТЕР(bilgisayar) – КОМПЬЮ’ТЕРЫ(bilgisayarlar)

ШКАФ(dolap) – ШКАФЫ’(dolaplar)

ДИВА’Н(kanepe) – ДИВА’НЫ(kanepeler) 

2)dişil için “–Ы” bitimi “A” yerine gelir:

ЖЕ’НЩИНА(kadın) – ЖЕ’НЩИНЫ(kadınlar)

СЕСТРА’(kız kardeş)– СЁ’СТРЫ(kız kardeşler)

МАШИ’НА(araba) – МАШИ’НЫ(arabalar) 

3)“-И” bitimi, “Ь”, “Й”, “Я” bitimleri yerine gelir:

ДЕНЬ(gün) – ДНИ(günler)

НОЧЬ(gece) – НО’ЧИ(geceler)

СЛОВА’РЬ(sözlük) – СЛОВАРИ’(sözlükler)

ГОСТЬ(misafir) – ГО’СТИ(misafirler)

МУЗЕ’Й(müze) – МУЗЕ’И(müzeler)

НЕДЕ’ЛЯ(hafta) – НЕДЕ’ЛИ(haftalar)

ФАМИ’ЛИЯ(soyadı) – ФАМИ’ЛИИ(soyadları)

(tek istisna “УЧИ’ТЕЛЬ”(öğretmen) sözcüğü, çoğulda “УЧИТЕЛЯ’” oluyor)  

4)istisna olarak “Г”, “К”, “Х”, “Ж”, “Ч”, “Ш”, “Щ” harflerinden sonra “-И” gelir.

КНИ’ГА(kitap) – КНИ’ГИ(kitaplar)

ВРАГ(düşman) – ВРАГИ’(düşmanlar)

КО’ШКА(kedi) – КО’ШКИ(kediler)

НОЖ(bıçak) – НОЖИ’(bıçaklar)

ЛЫ’ЖА(kayağın bir tanesi) – ЛЫ’ЖИ(kayak)

ВРАЧ(doktor) – ВРАЧИ’(doktorlar)

ТОВА’РИЩ(arkadaş) – ТОВА’РИЩИ(arkadaşlar)

ДА’ЧА(yazlık) – ДА’ЧИ(yazlıklar)

УЧЕ’БНИК(ders kitabı) – УЧЕ’БНИКИ(ders kitapları)

НОСО’К(çorabın teki) – НОСКИ’(çorap)  

Dikkat edin ki “-EK” ve “-OK” küçültme ekleriyle biten sözcüklerin sonuna bir bitim (yani ünlü harf) gelince ekteki “E” ve “O” harfleri düşer, mesela, “листо’чек” – “листо’чки”(küçük yaprak), “цвето’к”-“цветки’”(çiçek) ; ama bu kural sadece ekler için geçerli, bu harfler kökün parçası olduğu zaman asla düşmez.

GRUP-II 

1-)Bu grupta olan “A” ile biten eril sözcükler daha az, ama onlar oldukça sık kullanılıyor. Rus dilinde eril çoğul şekli için “A” ve “Ы/И” ile bitim rekabet ederler, ve sözcükleri bitimine göre bir birinden ayırmak için bir kural yoktur. “A” harfi ile bitim sert ünsüzden sonra gelir: 

ГО’РОД – ГОРОДА’ (şehir)               ПО’ЕЗД – ПОЕЗДА’ (tren)

СНЕГ – СНЕГА’ (kar)                    ДОМ – ДОМА’ (ev)

ВЕ’ЧЕР – ВЕЧЕРА’ (akşam)               ЛЕС – ЛЕСА’ (orman)

ЦВЕТ – ЦВЕТА’ (renk)                   ПА’СПОРТ – ПАСПОРТА’ (pasaport)

О’СТРОВ – ОСТРОВА’ (ada)               БЕ’РЕГ – БЕРЕГА’ (kıyı) 

2-)nötr cins sözcüklerde “O” yerine “A” gelir:

СЛО’ВО – СЛОВА’ (söz)                  ОКНО’ – О’КНА (pencere)

ЛИЦО’ – ЛИ’ЦА (yüz)                    ПИСЬМО’ – ПИ’СЬМА (mektup) 

3-)nötr cins sözcüklerde “E”(“Ё”) yerine “Я” gelir:

ПО’ЛЕ – ПОЛЯ’ (tarla)          

ЗДА’НИЕ – ЗДА’НИЯ (bina)

РУЖЬЁ’ – РУ’ЖЬЯ (tüfek) 

ÖZEL OLAYLAR: 

1-)“МЯ” ile biten nötr cins isimler “МЕНА” bitimi alırlar.

И’МЯ – ИМЕНА’ (isim)

ВРЕ’МЯ – ВРЕМЕНА’ (zaman) 

2-)“НИН” ile biten millet ve mezhep mensupları adlandıran eril sözcükler sonuna, “НИН” yerine “НЕ”bitimi alırlar.

МУСУЛЬМА’НИН – МУСУЛЬМА’НЕ (Müslüman)

ХРИСТИА’НИН – ХРИСТИА’НЕ (Hıristiyan)

АРМЯНИ’Н – АРМЯ’НЕ (ermeni)

ЕГИПТЯ’НИН – ЕГИПТЯ’НЕ (mısırlı)

РОССИЯ’НИН – РОССИЯ’НЕ

ГРАЖДАНИ’Н – ГРА’ЖДАНЕ

İstisna burada “ЦЫГА’Н”(Çingene) sözcüğü – çoğul “ЦЫГА’НЕ”. Sadece “H” ile biten millet isimleri normal “Ы” bitimi alıyorlar: ГРУЗИ’Н – ГРУЗИ’НЫ (Gürcü) .  

3-)“-ОНОК”/ “-ЁНОК” ile biten hayvan yavruları isimleri: “-ОНОК” yerine      “-АТА”, “-ЁНОК” yerine “-ЯТА” gelir:

МЕДВЕЖОНОК – МЕДВЕЖАТА(ayı yavrusu, “МЕДВЕДЬ” - ayı sözcüğünden türeme)

КОТЁНОК – КОТЯТА(kedi yavrusu)

4-)çoğul şekli özel olan sözcükler:

ДРУГ – ДРУЗЬЯ (dost)               СТУЛ – СТУЛЬЯ (sandalye)

ДЕРЕВО – ДЕРЕВЬЯ (ağaç)            ЛИСТ – ЛИСТЬЯ (yaprak)

БРАТ – БРАТЬЯ (kardeş)             СЫН – СЫНОВЬЯ (oğul) 

РЕБЁНОК – ДЕТИ (çocuk)             ЧЕЛОВЕК – ЛЮДИ (insan, adam)

СОСЕД – СОСЕДИ (komşu)             ЯБЛОКО – ЯБЛОКИ (elma)

ГОСПОДИН – ГОСПОДА (efendi)        УХО – УШИ (kulak)