ПЕРЕХОДНЫЕ И НЕПЕРЕХОДНЫЕ ГЛАГОЛЫ - GEÇİŞLİ VE GEÇİŞSİZ FİİLLER

-İ HALİ (В.п.) anlatılırken de gördüğünüz gibi, bir cümlenin tümleci üzerinde gerçekleşen eylemler GEÇİŞLİ olarak adlandırılırlar. Olumlu cümleler de когó? (kimi?), что? (neyi?) sorularına cevap veren tümleç -İ HALİ’nde takı alır.

- Когó вы видите в садý? - Bahçede kimi görüyorsunuz?
- Я вижу студéнта. - Ben öğrenciyi görüyorum.
- Что вы сейчáс читáете? - Şimdi siz neyi okuyorsunuz?
- Сейчáс я читáю газéту. - Şimdi ben gazeteyi okuyorum.

читáть/прочитáть (что?) okumak (neyi?)
писáть/написáть (что?) yazmak (neyi?)
видеть/увидеть (когó? что?) görmek (kimi? neyi?)
слýшать/послýшать (когó? что?) dinlemek (kimi? neyi?)
слышать/услышать (когó? что?) işitmek (kimi? neyi?)
звать/позвáть (когó? что?) çağırmak (kimi? neyi?)

Cümlenin tümleci üzerinde doğrudan etkili olmayan fiiller GEÇİŞSİZ fiillerdir.

думáть/подýмать düşünmek
идти/пойти gitmek
рабóтать/порабóтать çalışmak
летáть/летéть uçmak

Dönüşlülük takısı olan -ся ile biten fiiller GEÇİŞSİZ’dirler. Çünkü eylem şahsın kendi üzerinde gerçekleşmektedir. Ya da karşılıklı gerçekleşen hareketler söz konusudur.

умывáться/умыться yıkanmak
одевáться/одéться giyinmek
причёсываться/причесáться taranmak
встречáться/встрéтиться karşılaşmak
занимáться/заняться uğraşmak, ilgilenmek
борóться/поборóться savaşmak
ссóриться/поссóриться kavga etmek

GEÇİŞLİ fiiller, bazı durumlarda -İ HALİ yerine -İN HALİ’ni gerekli kılarlar.

1. Bir nesnenin bütünü değil de bir parçası veya bir bölümü anlatılırken.

Купите тетрáдей и бумáги. Birkaç defter ve kağıt satın alınız.
Купите сыра и риса. Biraz peynir ve pirinç satın alınız.
Хотите ещё чáю? Biraz daha çay ister misiniz?

2. GEÇİŞLİ fiiller olumsuz olduğunda tümleç -İN HALİ’nde çekilir.

Олéг читáет книгу (В.п.). Oleg kitabı okuyor.
Вчерá я получил письмó (В.п.). Dün bir mektup aldım.
Вчерá я не получил письмá (Р.п.). Dün bir mektup almadım.
Я люблю читáть приключéнческие ромáны (В.п.). Ben macera romanlarını okumayı severim.
Я не люблю читáть приключéнческих ромáнов (Р.п.).Ben macera romanlarını okumayı sevmem.


FİİL ZAMANLARI 

A. НАСТОЯЩЕЕ ВРЕМЯ - ŞİMDİKİ ZAMAN

Сейчáс я читáю книгу. Şimdi ben kitabı okuyorum. (Eylemin ne zaman tamamlanacağı belli değil.)


B. ПРОШЕДШЕЕ ВРЕМЯ - GEÇMİŞ ZAMAN

Вчерá я читáл книгу. Dün kitabı okuyordum. (Eylemin ne zaman tamamlandığı kesin belli değil.)

C. СЛОЖНОЕ БУДУЩЕЕ ВРЕМЯ - BİLEŞİK GELECEK ZAMAN

Я бýду читáть книгу. Ben kitabı okuyacağım. (Eylemin ne zaman gerçekleştirileceği kesin belli değil.)

3. Periyodik olarak tekrarlanan hareket bildirilirken bu tip fiiller kullanılır.

кáждый (день) her (gün)
кáждая (недéля) her (hafta)
кáждое (собрáние) her (toplantı)
кáждый (час) her (saat)
всегдá her zaman
чáсто sık sık
иногдá ara sıra
обычно genellikle
рéдко nadiren

Кáждое ýтро я дéлаю зарядку. Ben her sabah jimnastik yapıyorum.
Сергéй всегдá помогáл мне в решéнии задáч. Sergey, problemlerin çözümünde bana her zaman yardımcı oluyordu.
Я обычно читáю тéксты вéчером. Ben metinleri genellikle akşamları okuyorum.
Кáждый мéсяц я покупáл две книги. Ben her ay iki kitap satın alıyorum.

4. Bu fillerden sonra kullanılın filler yalnız TAMAMLANMAMIŞ eylem biçiminde kullanılmaktadır.

начинáть/начáть başlamak
начинáть/начáть занимáться çalışmaya başlamak
продолжáть/продóлжить devam etmek
продолжáть/продóлжить смотрéть bakmaya devam etmek
кончáть/кóнчить bitirmek
кончáть/кóнчить рабóтать çalışmayı bitirmek
прекращáть/прекратить bitirmek, kesmek
прекращáть/прекратить разговáривать konuşmayı kesmek
переставáть/перестáть bitirmek, kesmek
переставáть/перестáть кричáть bağırmayı bitirmek, kesmek
привыкáть/привыкнуть alışmak
привыкáть/привыкнуть рáно вставáть erken kalkmaya alışmak
отвыкáть/отвыкнуть vazgeçmek, soğumak
отвыкáть/отвыкнуть курить sigaradan vazgeçmek
полюбить sevmeye başlamak, sevmek
полюбить читáть okumayı sevmek
разлюбить artık sevmek
разлюбить писáть стихи şiir yazmayı artık sevmek
научиться öğrenmek
научиться плавáть yüzmeyi öğrenmek
разучиться yapmayı unutmak
разучиться говорить по-рýсски Rusça konuşmayı unutmak
надоедáть/надоéсть bıkmak, sıkılmak
надоедáть/надоéсть отдыхáть dinlenmekten bıkmak, sıkılmak
уставáть/устáть yorulmak
уставáть/устáть слýшать dinlemekten yorulmak
избегáть kaçınmak, kaçmak
избегáть встречáться karşılaşmaktan kaçmak

5. Bir şahıstan diğer bir şahsa yönetilen tavsiye, yasaklanma veya olanaksızlık TAMAMLANMAMIŞ eylem ile ifade edilir.

не нáдо (не нýжно) yapma (yapmayın)
Не нáдо так грóмко говорить: ты мне мешáешь. Bu kadar yüksek sesle konuşma, beni rahatsız ediyorsun.
не слéдует yapma (yapmayın)
Не слéдует приходить так пóздно. Bu kadar geç gelmeyin.

не стóит değmez
Не стóит смотрéть этот фильм: он не интерéсный. Bu filmi seyretmeye değmez, hiç ilginç değil.

достáточно yeter, yeterlidir
Достáточно говорить на эту тéму. Bu konu yeterince konuşuldu.

врéдно zararlıdır
Тебé врéдно курить. Senin için sigara içmek zararlıdır.

бесполéзно anlamsız, anlamı yok
Бесполéзно емý что-либо Ona bir şeyler anlatmak anlamsızdır, o
объяснять: он не хóчет слýшать. hiç dinlemek istemiyor.


СОВЕРШЕННЫЙ ВИД ГЛАГОЛА - TAMAMLANMIŞ EYLEM BİÇİMİ

1. Bu tip fiiller TAMAMLANMIŞ eylem bildirirler.

прочитáть (сов.) okumak
написáть (сов.) yazmak
изучить (сов.) çalışmak

Я прочитáю эту книгу. Ben bu kitabı okuyacağım. (Kitap mutlaka okunup bitirilmiş olacak.)
Я прочитáл эту книгу. Ben artık bu kitabı okudum bitirdim. (Kitabı okuyup tamamladım.)

Kesin GEÇMİŞ ve kesin GELECEK ZAMAN’da bitirme, sonuç alma vardır.

2. Bu tip fiiller iki zamanda kullanılır. Tamamlama, bir sonuç alma söz konusu olduğundan GEÇMİŞ ve GELECEK ZAMAN’da kullanılırlar.

Зáвтра ýтром я напишý письмó. Yarın sabahleyin bir mektup yazacağım. (Mektup mutlaka yazılmış bitirilmiş olacak.)
Вчерá вéчером сестрá написáла письмó. Dün akşamleyin kız kardeş bir mektup yazdı. (Mektup mutlaka yazıldı, bitirildi.)

3. Bu tip fiiller, yapılan iş ve hareketin bitirilme, sonuçlandırılmasının yanı sıra aynı zamanda bir kez yapıldığını, anlık olduğunu gösterirler. Yani hareket bir kez yapılmış, bir anda bitmiş ve son bulmuştur.

вдруг ansızın, aniden, birden
неожиданно beklenmedik halde
срáзу hemen

Официáнт вдруг оттолкнýл стул. Garson ansızın sandalyeyi itti. (Bir hamlede yapıldı bitti.)
Мой друг постучáл в дверь. Arkadaşım kapıyı çaldı. (Bir anda çalındı, bitirildi.)
Мáльчик срáзу шагнýл верёд. Çocuk hemen bir adım ileriye gitti. (Bir adım ileri atıldı ve hareket bitti.)


TAMAMLANMAMIŞ VE TAMAMLANMIŞ EYLEMLERİN BİÇİM OLARAK AYRILMASI

Aynı anlamı karşılayan fiillerin TAMAMLANMAMIŞ (несов.) mı yoksa TAMAMLANMIŞ (сов.) mı eylem bildirdiğini teşhis edebilmek için bu iki tip fiilin ayrıca özelliklerini, başka bir deyişle türetilmiş yollarını bilmek zorundayız.

TAMAMLANMAMIŞ eylem (несов.) olan fiillerin önüne değişik örnekler getirmek suretiyle TAMAMLANMIŞ eylem (сов.) yapılır. Her fiil önüne aldığı bu örneklere göre değişik anlam kazanır.

читáть (несов.) - прочитáть (сов.) okumak
Утром я читáл стихи. Sabahleyin şiir okuyordum.
Вчера я прочитáл стихи. Dün şiirleri okudum.

писáть/написáть yazmak
Я писáл мой доклáд. Ben raporumu yazıyordum.
Вчерá я написáл мой доклáд. Dün raporumu yazdım.

дéлать/сдéлать yapmak
Мой сын сидéл и дéлал домáшнее задáние. Oğlum oturuyor ve ödevi yapıyordu.
Он сдéлал домáшнее задáние за два часá. O ödevini iki saat içinde yaptı bitirdi.


крéпнуть/окрéпнуть kuvvetlenmek
Спортсмéны за лéто окрéпли. Sporcular yaz boyunca kuvvetlendiler (güç topladılar).

1. По- öneki:

(a) По- öneki fiillere TAMAMLAMA, BİTİRME anlamı katar.

пострóить (стрóить) inşa etmek
Строители пострóили нóвое здáние İnşaatçılar yeni binayı üç yılda inşa
за три гóда. ettiler bitirdiler.

потемнéть (темéеть) kararmak
Потемнéло. Hava karardı.

похудéть (худéть) zayıflamak
Онá óочень похудéла. O çok zayıfladı.

По- önekinin yanında про-, на-, с-, о- ve раз- gibi önekleri de fiillere benzeri anlamı katarlar.

прочитáть (читáть) okumak (okumayı bitirmek)
Я ужé прочитáл эту книгу. Bu kitabı artık okudum bitirdim.

написáть (писáть) yazmak
Он написáл письмó и послáл егó мне. O mektup yazdı ve onu bana gönderdi.


сдéлать (дéлать) yapmak
Ученик сдéлал домáшнее задáние вóвремя. Öğrenci ödevi tam zamanda yaptı.


спеть (петь) şarkı söylemek
Онá спéла красивую пéсню на вéчере. O partide güzel bir şarkı söyledi.


оглóхнуть (глóхнуть) kulağı sağır olmak
Старик оглóх. İhtiyar sağır oldu.

ослéпнуть (слéпнуть) gözleri kör olmak
Больнóй ослéп. Hasta kör oldu.
разделить (делить) bölmek
Они раздели кекс на рáвные чáсти. Onlar keki eşit parçalara böldüler.


разбудить (будить) uyandırmak
Наконéц я егó разбудил. Onu nihayet uyandırdım.

(b) По- öneki bazı eylemlerin BİR SÜRE için yapıldığı anlamını kazandırır.

почитáть (читáть) (bir süre) okumak
Пéред обéдом я почитáю. Öğleden önce biraz okuyacağım.

посидéть (сидéть) (bir süre) oturmak
Мы посидéли немнóго в пáрке. Akşamleyin parkta bir süre oturduk.

порабóтать (рабóтать) (bir süre) çalışmak
Он вчерá нóчью немнóго порабóтал над доклáдом. O dün gece bir süre rapor üzerinde çalıştı.

погулять (гулять) (bir süre) dolaşmak
Пóсле визита мы немнóго погуляли в гóроде. Ziyaretten sonra bir süre şehirde dolaştık.

(c) По- öneki bazı eylemlere BAŞLAMAK anlamı katar.

полетéть (летéть) uçmak, uçmaya başlamak
Самолёт полетéл. Uçak uçtu.

поéхать (éхать) gitmek
Мы поéхали. Biz yola çıktık.
Пóезд наконéц поéхал. Tren sonunda hareket etti.
2. За- öneki fiillere BAŞLAMAK anlamı katar.

заплáкать (плáкать) ağlamak (ağlamaya başlamak)
Мой сын упáл на зéмлю и нáчал плáкать. Oğlum yere düştü ve ağlamaya başladı.


закричáть (кричáть) haykırmak, bağırmak
Стóрож закричáл. Bekçi bağırmaya başladı.

задрожáть (дрожáть) titremek (titremeye başlamak)
У неё рýки задрожáли от стрáха. Korkudan onun elleri titremeye başladı.

3. Bunların dışında başka örnekler de fiillerin önüne eklenmek suretiyle TAMAM-
LANMIŞ (сов.) yapılır.

(a) войти girmek
выйти çıkıp gitmek
уйти yayan ayrılmak (gitmek)
дойти (yayan) ulaşmak
отойти ayrılıp gitmek
сойти inmek
прийти (yayan) gelmek
зайти bir yere girmek, uğramak
перейти (yayan) geçmek

Учитель вошёл в класс. Öğretmen sınıfa girdi.
Учитель вышёл из клáсса. Öğretmen sınıftan çıktı.
Брáта нет дóма: он ушёл. Erkek kardeşim evde yok. O gitti.
Я дошёл до шкóлы за дéсять минýт. Okula kadar 10 dakikada geldim.
Ученик отошёл от доски. Öğrenci tahtadan ayrılıp gitti.
Сестрá сошлá на этой останóвке. Kız kardeş bu durakta indi.
Ко мне пришёл товáрищ. Bana arkadaşım geldi.
Он зашёл за мной. O beni almaya uğradı.
Мы вмéсте перешли дорóгу. Yolu karşıdan karşıya birlikte geçtik.


(b) писáть / списáть (kitaptan diyaloğu) kopya etmek
дописáть yazmayı bitirmek
выписать abone olmak; kesmek, yazmak
вписáть dahil etmek, yazmak
переписáть yeniden yazmak
приписáть yazıya bir şey daha eklemek
записáть not etmek
исписáть sonuna kadar yazmak
подписáть (protokol) imzalamak
надписáть (kitabı) imzalamak
прописáть ilaç yazmak, kaydetmek
описáть tarif etmek
расписáть resim yapmak, renkleri katmak

Ученик хорошó списáл текст. Öğrenci metnin iyi bir kopyasını aldı.
Он дописáл письмó. O mektup yazmayı bitirdi.
Мы не выписали эти газéты в этом мéсяце. Biz bu ay bu gazetelere abone olmadık.
Я снóва переписáла рабóту. Çalışmayı yeniden yazdım.
Отéц приписáл нéсколько слов к письмý. Baba mektuba birkaç kelime ekledi.
Я хорошó записáл лéкцию. Derste iyi not tuttum.
Дирéктор подписáл заявлéние учительницы. Müdür bayan öğretmenin dilekçesini imzaladı.
Писáтель надписáл свою книгу для нас. Yazar bizim için kitabını imzaladı.
Врач прописáл мне лекáрство от кáшля. Doktor bana öksürük ilacını yazdı.
Поэт описáл прирóду своегó крáя. Şair kendi memleketinin doğasını tarif etti.

4. Önekli ya da öneksiz bir grup fiilin mastar takısından önceki -ва soneki atılarak
fiil TAMAMLANMIŞ (сов.) yapılır.

давáть/дать vermek
Мой друг давáл мне книги во врéмя óтдыха. Tatil sırasında arkadaşım bana kitaplar veriyordu.
Вчерá учитель дал мне интерéсный ромáн. Dün öğretmen bana ilginç bir roman verdi.

передавáть/передáть yayın yapmak
Эту нóвость передáли по рáдио. Bu haberi radyoda yayınladılar.
сдавáть/сдать (sınavdan) geçmek
Моя дочь легкó сдалá экзáмен по физике. Benim kızım fizik sınavını kolayca verdi (geçti).

создавáть/создáть yaratmak, oluşturmak
Учёный создáл нóвую теóрию. Bilim adamı yeni bir teori oluşturdu.

признавáть/признáть kabul etmek (tanımak)
Онá не узнáла свою дочь пóсле стóльких лет. O kendi kızını bunca yıllar sonra tanımadı.

узнавáть/узнáть öğrenmek, tanımak
Он не узнáл меня чéрез пять лет. Beş yıl sonra o beni tanımadı (tanıyamadı).

вставáть/встать kalkmak; doğmak, yükselmek
Вчерá вéчером я встал óчень пóздно. Dün sabah çok geç kalktım.


преодолевáть/преодолéть aşmak, geçmek
В концé концóв мы преодолéли все препятствия. Sonunda bütün engelleri aştık.


забывáть/забыть unutmak
Мы забыли ключ дóма. Anahtarımızı evde unuttuk.

открывáть/открыть açmak
Открóйте вáши учéбники, пожáлуйста! Ders kitaplarınızı açınız, lütfen!



5. Bir başka grup TAMAMLANMAMIŞ (несов.) fiili ise, mastar takısından önceki
-а, -я harflerini kaybeder ve yarine -и alarak TAMAMLANMIŞ (сов.) olurlar.

изучáть/изучить öğrenmek
Они изýчат рýсский язык в России. Onlar Rusya’da Rusça öğrenecekler.

кончáть/закóнчить bitirmek
Студéнты закóнчили урóки в пять часóв. Öğrenciler dersleri saat 5’te bitirdiler.


решáть/решить çözmek
Олéг решил сáмые трýдные задáчи. Oleg en zor soruları çözdü.


проверять/провéрить kontrol etmek
Мехáник провéрил двигатель машины. Teknisyen arabanın motorunu kontrol etti.

получáть/получить almak
Я получил вчерá от негó открытку. Dün ondan bir post kart aldım.

выполнять/выполнить yapmak, gerçekleştirmek
Дéти выполнили рабóту. Çocuklar işi yaptılar.

покупáть/купить satın almak
Я купил билéт на нóвый фильм. Ben yeni film için bilet satın aldım.

6. Sonu -ать ile biten bir grup fiil ise bu soneki yerine ya -ти (-сть) yada -ти
(-зть) alırlar.

вырастáть/вырасти yetişmek, büyümek
спасáть/спасти kurtarmak
нападáть/напáсть (д düşer) saldırmak, taarruz etmek

Он спас мне жизнь во врéмя войны. Savaş sırasında o benim hayatımı kurtardı.
Враг напáл на нас нóчью. Düşman bize gece saldırdı.

7. Bir grup fiil sonundaki -ать soneki yerine -нуть soneki alarak TAMAMLANMIŞ
(сов.) olurlar.

кричáть/крикнуть (ч - к) haykırmak, bağırmak
Стóрож крикнул во врéмя стрельбы. Ateş açılma sırasında bekçi haykırdı.


достигáть/достигнуть başarmak
Они достигли больших успéхов во всех сфéрах. Onlar her alanda büyük başarılar elde ettiler.

исчезáть/исчéзнуть kaybolmak
Вéчером сóлнце исчéзло за горизóнтом. Akşamleyin güneş ufkun gerisinde kayboldu.

толкáть/толкнýть itmek
Он вдруг толкнýл меня. Birden beni itti.

махáть/махнýть sallamak
Когдá онá меня увидела, онá махнýла мне рукóй. Beni gördüğünde bana el salladı.


8. Bir grup fiil kökündeki harf değişikliği ile TAMAMLANMAMIŞ (несов.) ve TAMAMLANMIŞ (сов.) biçimleri yapılmaktadır.

избирáть/избрáть seçmek
выбирáть/выбрать seçmek
призывáть/призвáть çağırmak
собирáть/собрáть toplamak
удирáть/удрáть kaçmak
засыпáть/заснýть uyumak, kestirmek
поднимáть/поднять kaldırmak
понимáть/понять anlamak
начинáть/начáть başlamak
помогáть/помóчь yardım etmek
предостерегáть/предостерéчь uyarmak
увлекáть/увлéчь çekmek
опáздывать/опоздáть geç kalmak
осмáтривать/осмотрéть incelemek
предлагáть/предложить teklif etmek
прилагáть/приложить yanına koymak
касáться/коснýться dokunmak
стирáть/стерéть silmek
умирáть/умерéть ölmek
запирáть/заперéть kilitlemek
зажигáть/зажéчь yakmak

9. Az sayıda fiilin ise TAMAMLANMAMIŞ (несов.) ile TAMAMLANMIŞ (сов.) bi-
çimleri tamamen farklı köklerden yapılmaktadır.

говорить/сказáть konuşmak, söylemek
Студéнт говорил с учителем. Öğrenci öğretmen ile konuşuyordu.
Учитель сказáл ей нéсколько приятных слов. Öğretmen ona birkaç güzel söz söyledi.

брать/взять almak
Вчерá я взял словáрь у дрýга. Dün arkadaşımdan bir sözlük aldım.
класть/положить bir yere koymak (bırakmak)
Я положил портфéль на стол. Çantayı masaya koydum.

ловить/поймáть yakalamak, avlamak
Рыбáк поймáл мáленькую рыбу. Balıkçı küçük bir balık yakaladı.

находить/найти bulmak
Сын нашёл мать на кýхне. Oğul annesini mutfakta buldu.

садиться/сесть oturmak
Садитесь, пожáлуйста! Oturunuz, lütfen!
Он сел рядом с дирéктором. O müdürün yanına oturdu.

ложиться/лечь uzanmak, yatağa yatmak
Вчерá нóчью я лёг в дéсять. Dün gece saat 10’da yattım.

становиться/стать olmak
Он стал óпытным врачóм. O tecrübeli (iyi) bir doktor oldu.