НАСТОЯЩЕЕ ВРЕМЯ - ŞİMDİKİ VE GENİŞ ZAMAN

Rusça eklerle türetilmiş çekimli bir dil olduğundan fiiller de, sonuna şahıs ve cins ekleri alarak çekilirler. Rusçada zaman formları çok fazla değildir.
TAMAMLANMAMIŞ eylem (несов.) bildiren fiillerin Şahıs Zamirleri’ne göre iki tip takı ile yapılan çekimi, hem ŞİMDİKİ hem de GENİŞ ZAMAN anlamlarını karşılarlar.

1. BİRİNCİ TİP (I) (-E TİPİ) eklerle çekilen fiiller.

Bu tip eklerle çekilen fiillerde mastar takısından sonra geriye kalan köke şahıslara göre farklı ekler getirilir.

ŞAHISLAR BİRİNCİ TİP ÇEKİM (I) TÜRKÇE ANLAMI

ЧИТАТЬ EKLER OKUMAK

я читáю -ю Ben okuyorum (okurum).
ты читáешь -ешь Sen okuyorsun (okursun).
он }читáет }-ет }O okuyor (okur).
онá }читáет }-ет }O okuyor (okur).
онó }читáет }-ет }O okuyor (okur).
мы читáем -ем Biz okuyoruz (okuruz).
вы читáете -ете Siz okuyorsunuz (okursunuz).
они читáют -ют Onlar okuyorlar (okurlar).

Читáть (okumak) (I) fiilinin çekim tablosunda görüldüğü gibi, BİRİNCİ TİP şahıs çekim ekleri: 

1nci tekil şahıs: -ю
2nci tekil şahıs: -ешь
3ncü tekil şahıs: -ет
1nci çoğul şahıs: -ем
2nci çoğul şahıs: -ете
3ncü çoğul şahıs: -ют 

Bazı fiillerde 1nci tekil şahıs ile 3ncü çoğul şahıs çekim ekleri -у, -ут olarak değişir ve çekim eki -ё ile başlar.

ŞAHISLAR BİRİNCİ TİP ÇEKİM (I) TÜRKÇE ANLAMI

ИДТИ EKLER GİTMEK

я идý -у Ben gidiyorum (giderim).
ты идёшь -ёшь Sen gidiyorsun (gidersin).
он }идёт }-ёт O gidiyor (gider).
онá
онó
мы идём -ём Biz gidiyoruz (gideriz).
вы идёте -ёте Siz gidiyorsunuz (gidersiniz).
они идýт -ут Onlar gidiyorlar (giderler).



2. İKİNCİ TİP (II) (-İ TİPİ) eklerle çekilen fiiller.

Yine TAMAMLANMAMIŞ eylem (несов.) bildiren bazı fiillerin, mastar takısı atıldıktan sonra geriye kalan köke İKİNCİ TİP çekim ekleri getirilerek çekimleri yapılır.



ŞAHISLAR İKİNCİ TİP ÇEKİM (II) TÜRKÇE ANLAMI


ГОВОРИТЬ EKLER KONUŞMAK


я говорю -ю Ben konuşuyorum (konuşurum).
ты говоришь -ишь Sen konuşuyorsun (konuşursun).
он }говорит }-ит O konuşuyor (konuşur).
онá
онó
мы говорим -им Biz konuşuyoruz (konuşuruz).
вы говорите -ите Siz konuşuyorsunuz (konuşursunuz).
они говорят -ят Onlar konuşuyorlar (konuşurlar).



İKİNCİ TİP eklerle çekilen fiillerin, 1nci tekil ile 3ncü çoğul şahısları -у ve -ат şeklinde olanları vardır.



ŞAHISLAR İKİNCİ TİP ÇEKİM (II) TÜRKÇE ANLAMI


СТУЧАТЬ EKLER VURMAK, TAKIRDAMAK


я стучý -у Ben vuruyorum (vururum).
ты стучишь -ишь Sen vuruyorsun (vurursun).
он }стучит }-ит O vuruyor (vurur).
онá
онó
мы стучим -им Biz vuruyoruz (vururuz).
вы стучите -ите Siz vuruyorsunuz (vurursunuz).
они стучáт -ат Onlar vuruyorlar (vururlar).




Her iki tip çekim eklerinde, 2nci tekil şahıs eki -ешь ve -ишь şeklinde YUMUŞAK İŞARET (ь) ile bitmektedir.

VURGUYU ŞAHIS EKLERİ ÜZERİNE ALAN FİİLLER

1. Mastar takısı -ти olan fiillerde vurgu şahıs çekim eklerinin üzerine düşer.

идти - идý, идёшь, . . . идýт gitmek
нести - несý, несёшь, . . . несýт elde taşımak

2. Sonu -чь ile biten fiiller de aynı şekilde vurguyu şahıs çekim eklerine alırlar.

берéчь - берегý, бережёшь, . . . берегут korumak
стерéчь - стерегý, стережёшь, . . . стерегýт bekçilik yapmak, muhafızlık yapmak

мочь/смочь -e bilmek
помóчь yardım etmek
Son iki fiilin 1nci tekil şahıs çekim ekleri vurguludur.



ŞAHISLAR МОЧЬ/СМОЧЬ FİİLİ ПОМОЧЬ FİİLİ


я могý/смогý помогý
ты мóжешь/смóжешь помóжешь
он }мóжет/смóжет помóжет
онá
онá
мы мóжем/смóжем помóжем
вы мóжете/смóжете помóжете
они мóгут/смóгут помóгут



3. Mastar şeklinde за-, зна-, ста-‘dan hemen sonra -ва sonekine sahip olan fiillerde, bu sonek ŞİMDİKİ ZAMAN çekiminde düşer.

давáть - даю, даёшь, . . . дают vermek
узнавáть - узнаю, узнаёшь, . . . узнают tanımak

4. Bünyesinde -и seslisi bulunan tek heceli fiillerde, bu harf düşer, yerine YUMUŞAK İŞARET (ь) gelir.

шить - шью, шьёшь, . . . шьют dikmek
лить - лью, льёшь, . . . льют dökmek
пить - пью, пьёшь, . . . пьют içmek

Ancak вы- öneki alan fiillerde vurgu bu öneke kayar.
выпить - выпью, выпьёшь, . . . выпьют içmek

5. Mastar şeklinde -ере hecesine sahip fiillerde “е”ler düşer ve vurgu şahıs çekim ekine düşer.
умерéть - умрý, умрёшь, . . . умрýт ölmek
заперéть - запрý, запрёшь, . . . запрýт kilitlemek

6. Aşağıdaki fiilleri ve çekimlerini ezberleyiniz.
взять - возьмý, возьмёшь, . . . возьмýт almak
брать - берý, берёшь, . . . берýт almak
звать - зовý, зовёшь, . . . зовýт çağırmak
ждать - жду, ждёшь, . . . ждут beklemek
жить - живý, живёшь, . . . живýт yaşamak
смеяться - смеюсь, смеёшься, . . . смеются gülmek

İKİNCİ TİP eklerle çekilen fiillerden, vurguyu şahıs çekim ekine alan fiiller:

говорить - говорю, говоришь, . . . говорят konuşmak
гремéть - гремлю, гремишь, . . . гремят gürlemek
дрожáть - дрожý, дрожишь, . . . дрожáт titremek
кричáть - кричý, кричишь, . . . кричáт bağırmak
лежáть - лежý, лежишь, . . . лежáт uzanmak
летéть - лечý, летишь, . . . летят uçmak
молчáть - молчý, молчишь, . . . молчáт susmak
сидéть - сижý, сидишь, . . . сидят oturmak
спать - сплю, спишь, . . . спят uyumak
стоять - стою, стоишь, . . . стоят ayakta durmak
стучáть - стучý, стучишь, . . . стучáт vurmak, takırdamak
решить - решý, решишь, . . . решáт çözmek
спешить - спешý, спешишь, . . . спешáт acele etmek


BİRİNCİ ve İKİNCİ tip eklerle çekilen fiillerde vurguyu köke alan fiiller:

A. Vurguyu şahıs çekim ekinin üzerine alan fiillerin hangi tip eklerle çekildiğini belirlemek oldukça kolaydır.
Örneğin:
нести (I) - несý, несёшь, . . . несýт
стучáть (II) - стучý, стучишь, . . . стучáт
B. Vurguyu şahıs çekim ekinin üzerine almayan fiillerin hangi çekim tipine göre çekildiği mastar şeklinden belirlenir.

Şimdi BİRİNCİ ve İKİNCİ TİP fiil çekimlerini bir tabloyla özetleyelim.
BİRİNCİ TİP EKLERLE
ÇEKİLEN FİİLLER (I)



1.   Sonu -ить ile biten yalnızca iki fiil:
брить (tıraş olmak) стелить (sermek)
я брéю я стелю
ты брéешь ты стéлешь
... ...
они брéют они стéлют


2.   7 adedi hariç olmak üzere, sonu -еть
ile biten fiiller:
умéть(muktedir olmak) болéть(hastalanmak)

я умéю я болéю
ты умéешь ты болéешь
... ...
они умéют они болéют



3.   4 adedi hariç olmak üzere, -ать
(-ять) ile biten fiiller:
понимáть (anlamak)
надéяться (ümit etmek)

İKİNCİ TİP EKLERLE
ÇEKİLEN FİİLLER (II)


1.   Sonu -ить ile biten bütün diğer fiiller:
стрóить (inşa etmek) купить (almak)
я стрóю я куплю
ты стрóишь ты кýпишь
... ...
они стрóят они кýпят


2.   Sonu -еть ile biten 7 adet fiil:
видеть (görmek)
смотрéть (bakmak)
терпéть (sabretmek)
вертéть (daire çizmek, çevirmek)
зависеть (bağlı olmak)
ненавидеть (nefret etmek)
обидеть (kırmak, incitmek)
Bu fiillerin öneklerle türeyen diğer türevleri de aynı şeklide çekilirler.


3.   -ать ile biten 4 adet fiil:
дышáть (nefes almak)
слышать (işitmek)
держáть (tutmak, muhafaza etmek)
гнать (kovmak)



Bunların dışında bütün fiiller BİRİNCİ TİP (I) eklerle çekilmektedir.
Fakat хотéть (istemek), бежáть (koşmak) ve чтить (hürmet etmek) gibi fiillerin bazı çekim takıları BİRİNCİ bazı çekim takıları İKİNCİ TİP fiil çekimlerine uyarlar.




хотéть (istemek),


я хочý
ты хóчешь
он
онá }хóчет
онó
мы хотим
вы хотите
они хотят


бежáть (koşmak)


я бегý
ты бежишь
он
онá }бежит
онó
мы бежим
вы бежите
они бегýт


чтить (hürmet etmek)


я чту
ты чтишь
он
онá }чтит
онó
мы чтим
вы чтите
они чтут




ŞİMDİKİ VE GENİŞ ZAMAN FİİL KÖKÜNÜN TESPİTİ

1. Bir fiilin doğru çekimini yapılabilmek için; yalnızca MASTAR şeklini bilmek yeterli değildir. Aynı zamanda fiilin ŞİMDİKİ ve GENİŞ ZAMAN çekim kökünün bilinmesine ihtiyaç vardır.
2. ŞİMDİKİ ve GENİŞ ZAMAN çekim kökünü elde etmek için, şahıs çekim eki atılmaktadır. Geriye kalan kısım yalın çekim köküdür. Elde edilen kök; ya MASTAR takısı atıldıktan sonraki hal ya da sonunda sessiz harf değişimi yapmış haldir.

они читáют (чита-ют)
они рабóтают (работа-ют)

Bu fiillerin MASTAR şekillerinin чита-ть, работа-ть olduğu düşünüldüğünde, kökte herhangi bir değişiklik olmadığı görülür.
Bir çok kök de sessiz harf değişimi olmuştur. Ve hatta aynı fiilin 1nci tekil, 2nci tekil ve 3ncü çoğul şahsında üç değişik sessiz değişmesi olabilir.

писáть I (yazmak) я пишý ты пишешь ... они пишут
ходить II (yürümek, gitmek) я хожý ты хóдишь ... они хóдят
мочь II (muktedir olmak) я могý ты мóжешь ... они мóгут

3. Fiillerin ŞİMDİKİ ve GENİŞ ZAMAN çekim kökleri:

(a) Emir Kipinin yapılmasında:

писáть - они пишут (пиш-ут)
пиш-и - пиши, пишите yazın, yazınız
идти - они идýт (ид-ут)
ид-и - иди, идите gidin, gidiniz
читáть - они читáют (чита-ют)
чита-й - читáй, читáйте okuyun, okuyunuz

(b) Fiil Sıfatların yapılmasında:

читáть - они читáют (чита-ют)
чита-ющ-ий - читáющий okuyan
идти - они идýт (ид-ут)
ид-ущ-ий - идýщий giden
писáть - они пишут (пиш-ут)
пиш-ущ-ий - пишущий yazan

(c) Fiil Zarfların yapılmasında:

читáть - они читáют (чита-ют)
чита-я - читáя okuyarak
идти - они идýт (ид-ут)
ид-я - идя yürüyerek
4. Bazı fiillerin MASTAR kökü ile GENİŞ ZAMAN çekim kökü aynı olabilir.

читáть - чита-ть (mastar)
я чита-ю (çekim kökü)
нести - нес-ти (mastar)
я нес-у (çekim kökü)

5. MASTAR kökü aynı harfle biten fiillerin, ŞİMDİKİ ve GENİŞ ZAMAN çekim kökü tamamen farklı harfle bitiyor olabilir.

давáть - дава-ть
они да-ют (я даю)
рéзать - реза-ть
они реж-ут (я рéжу)