ГЛАГОЛ - FİİL

Bütün dillerde olduğu gibi Rusçada da fiiller geniş yer tutmakta, konuşma ve yazma becerilerinin ana unsurunu fiiller oluşturmaktadır.
Her türlü davranış, düşünce ve durum bildiren sözcüklere FİİL denir. Başka bir ifadeyle; iş, oluş, katılış ve durum bildiren sözcüklere FİİL denir. EYLEM de aynı anlamda kullanılacaktır.

НЕОПРЕДЕЛЁННАЯ ФОРМА ГЛАГОЛА, ИЛИ ИНФИНИТИВ - FİİLLERİN MASTAR ŞEKLİ

Fillerin MASTAR şekli, yalnızca eylemin adı olurlar.

читáть (okumak) писáть (yazmak)
идти (gitmek) берéчь (korumak)

Rusçada fiillerin MASTAR şekilleri; -ть, -ти, -чь ile biterler.

FİİLİN MASTAR
ŞEKLİ ÇEKİM KÖKÜ MASTAR TAKISI
читáть чита- -ть
идти ид- -ти
берéчь бере- -чь


MASTAR ŞEKLİNDEKİ FİİLLERDE VURGUNUN YERİ

1. Sonu -ть ile biten fiillerde vurgu herhangi bir hecede olabilir.

учить (çalışmak; öğrenmek) знать (bilmek)
видеть (görmek) слGшать (duymak)

2. Sonu -ти ile biten fiillerde vurgu bu hecededir.

принести (getirmek) унести (götürmek)
нести (taşımak) плести (örmek)

3. Sonu -чь ile biten fiillerde vurgu son hecededir.

мочь (-bilmek) берéчь (korumak)
помóчь (yardım etmek) испéчь (pişirmek)

4. Mastar şeklindeki sonuna DÖNÜŞLÜLÜK EKİ olan ся (сь)‘yi alan fiillerin vurgu düzeninde değişiklik olmaz.

спасти kurtarmak
спастись kendi kurtarmak
берéчь korumak
берéчься korunmak, kendi korumak

5. Вы- öneki alan TAMAMLANMIŞ fiillerde vurgu bu hecededir.

выйти (çıkmak, dışarı çıkmak)
выстроить (tamamen inşa edip bitirmek)

6. Вы- öneki alan TAMAMLANMAMIŞ fiillerde ise vurgu bu takı üzerinde bulunmaz.

выносить (dışarı taşımak)
выпекáть (pişirmek, pişirip çıkarmak)

Mastar takısı -ть sesli harfler veya с ve з harflerinden sonra gelir.

рабóтать (çalışmak) курить (sigara içmek)
изучáть (öğrenmek) пóмнить (hatırlamak)
стрóить (inşa etmek) писáть (yazmak)
сесть (oturmak) занимáться (çalışmak, uğraşmak)
влезть (tırmalamak) встрéтиться (karşılaşmak)
Mastar takısı -ти sessiz harf ve й‘dan sonra gelir.

идти (gitmek) найти (bulmak)
нести (taşımak) пройти (geçmek)
расти (büyümek) пройтись (dolaşmak, gezmek)
спасти (kurtarmak) спастись (kendi kurtarmak)

Mastar takısı -чь sesli harflerden sonra gelir

берéчь (korumak) берéчься (kendi korumak)
стерéчь (muhafızlık etmek) мочь (-bilmek, muktedir olmak)
жечь (yakmak) лечь (yatmak)
печь (pişirmek)

MASTAR ŞEKLİNDE FİİLİN KULLANILMASI

Mastar şeklindeki fiiller; fiillerle, sıfatlarla, fiilimsi görevi yapan Kısa Sıfatlarla ve isimlerle kullanılır.

FİİLLERLE MASTAR ŞEKLİNİN KULLANILMASI

1. Bir hareketin BAŞLAMA, DEVAM ETME ve SONA ERMESİ bildirilirken kullanılır. Bu anlamlarda kullanılan fiillerden sonra gelen fiiller MASTAR şeklinde kullanılırlar.

начинáть (несов.) - начáть (сов.) başlamak
продолжáть/продóлжить devam etmek
кончáть/кóнчить sona erdirmek, bitirmek

Студéнты начинáют занимáться в вóсемь часóв. Öğrenciler derslere saat 8’de başlıyorlar.

Они продолжáют изучáть рýсский язык весь день. Onlar bütün gün Rusça öğrenmeye devam ediyorlar.

Они кончáют занимáться в пять часóв. Onlar dersleri saat 5’te bitiriyorlar.


2. Bir hareketin gerçekleşme veya gerçekleşmeme, bir hareketi yapabilme veya yapamama ifade edilirken kullanılır.

мочь/смочь -e bilmek, muktedir olmak
умéть/сумéть -masını bilmek (öğrenerek yapılan)
успевáть/успéть bir şeyi yapabilmek için zamanı olmak

Он мóжет водить машину. O araba kullanabiliyor.
Онá не умéет петь. O şarkı söylemeyi bilmiyor.
Студéнты не успéли выполнить Öğrenciler ödevlerini yapabilecek zamanı bulamadılar.
задáния.

3. Bir hareketin yapılması için; istekli, hazırlıklı, niyetli, ümitli, kararlı ve gayretli olma bildiren fiiller ile MASTAR şekli kullanılır.

хотéть/захотéть istemek
готóвиться/приготóвиться hazırlanmak
старáться/постарáться gayret göstermek, çabalamak, uğraşmak
решáть/решить karar vermek
соглашáться/согласиться aynı fikirde olmak, uyuşmak
откáзываться/отказáться reddetmek, geri çevirmek
прóбовать/попрóбовать gayret göstermek, denemek
собирáться/собрáться niyetinde olmak
дýмать/подýмать düşünmek
мечтáть/помечтáть hayal etmek

Я хочý читáть стихи Пýшкина. Ben Puşkin’in şiirlerini okumak istiyorum.
Онá всегдá мечтáла стать врачóм. O her zaman doktor olmayı hayal etmişti.
Рабóчие старáются закóнчить İşçiler yeni binayı yıl sonuna kadar
нóвое здáние до концá гóда. bitirmeye çalışıyorlar.
Попрóбуйте переéхать рéку чéрез мост. Nehri köprü yoluyla geçmeye çalışınız (deneyiniz).
Мы дýмали лéтом поéхать в дерéвню. Yazın köye gitmeyi düşünüyorduk.


4. Hareket ile belirtilen bir durumun duygu veya his ile birleştirilmesi durumunda MASTAR şekli kullanılır.

любить/полюбить sevmek
нрáвиться/понрáвиться hoşlanmak
бояться korkmak, korkuyor olmak
Я люблю водить машину. Araba kullanmasını severim.
Емý нрáвится путешéствовать на пóезде. O trenle seyahat etmekten hoşlanıyor.

Они боялись опоздáть на урóк. Onlar derse geç kalmaktan korkuyorlardı.

5. Bir şahıstan diğer bir şahsa yöneltilen hareket, tavsiye, ikaz, rica, izin ve yasaklanma MASTAR ile ifade edilir.

совéтовать/посовéтовать tavsiyede bulunmak
учить/научить öğretmek
предлагáть/предложить teklif etmek, önermek
разрешáть/разрешить izin vermek
просить/попросить rica etmek, (birini) sormak
уговáривать/уговорить birini ikna etmek

Я попросила подрýгу приéхать кo мне. Kız arkadaşımdan bana gelmesini rica ettim.
Учитель уговорил меня сдéлать задáние. Öğretmen ödevi yapmaya beni ikna etti.
Врач посовéтовал больнóму лечь в больницу. Doktor hastaya hastaneye yatma tavsiyesinde bulundu.

6. Bir hareketin amacını gösteren fiil MASTAR halde kullanılır.

Они приéхали в Стамбýл учиться в инститýте. Onlar İstanbul’a enstitüde okumaya geldiler.


Отéц всегдá хóдит ýжинать в клуб. Baba her zaman klübe akşam yemeği yemeye gidiyor.


YÜKLEM GÖREVİ YAPAN ZARFLARLA MASTAR ŞEKLİNİN KULLANILMASI

1. Bu tür zarflarla MASTAR fiiller öznesiz cümlelerde kullanılır.

нáдо gereklidir
нýжно gereklidir
мóжно mümkündür
невозмóжно imkansızdır
нельзя yasaktır
Мне нáдо было закóнчить доклáд. Raporu bitirmem gerekiyordu.
Пóсле обéда мне нýжно бýдет пойти в шкóлу. Öğleden sonra okula gitmem gerekecek.
Здесь нельзя курить! Burada sigara içmek yasaktır!

2. Aşağıdaki zarflardan sonra da MASTAR fiil kullanılır.

трýдно zordur
интерéсно ilginçtir
полéзно faydalıdır
легкó kolaydır
приятно hoştur
врéдно zararlıdır
вéсело eğlencelidir
грýстно hüzünlüdür

Туристу трýдно писáть по-турéцки. Turistin Türkçe yazması zordur.
Мне бýдет интерéсно петь эту пéсню. Bu şarkıyı söylemem ilginç olacak.


KISA SIFATLARLA MASTAR ŞEKLİNİN KULLANILMASI

Kesin bir hüküm bildiren Kısa Sıfatlar ile MASTAR fiil kullanılır.
Bu Kısa Sıfatlar’dan bazıları şunlardır.

дóлжен zorundadır (zorunda olmak)
обязан zorundadır (zorunda olmak)
вынужден zorundadır (zorunda kalmak)
готóв hazırdır
рад memnundur
счáстлив mutludur

Я рад познакóмиться с вáми. Sizinle tanıştığıma memnunum.
Мы были готóвы занимáться рýсским языкóм. Biz Rus dilini çalışmaya hazırdık.
Они должны начáть изучáть нóвый диалóг. Onlar yeni diyaloğu öğrenmeye başlamak zorundadırlar.


İSİMLERLE MASTAR FİİL KULLANILMASI

Aynı MASTAR fiil ile kullanılan fiil ve ismin sözlük anlamı benzer olduğunda kullanılır.

умéть рабóтать çalışabilmek
умéние рабóтать çalışma yeteneği
соглашáться выступáть konuşmayı yapmak üzere anlaşmak
соглáсие выступáть konuşma yapmada anlaşma
обещáть написáть письмó mektup yazmaya söz vermek
обещáние написáть письмó mektup yazmaya söz verme
надéяться встрéтиться karşılaşmayı ümit etmek
надéжда встрéтиться karşılaşmak ümidi
просить остáться kalmasını rica etmek
прóсьба остáться kalmak ricası

Егó умéние рабóтать поражáет. Onun çalışma yeteneği şaşırtıyor.
Я ничегó не сдéлал из-за егó обещáния помóчь мне. Bana yardım etmeye söz verdiği için hiç bir şey yapmadım.
Надéжда снóва встрéтиться с ней оставáлась во мне всегда. Onunla bir daha karşılaşma ümidi hep içimde kalmıştı.

YÜKLEM SIFAT YA DA SIFATLARDAN TÜRELMİŞ İSİMLERLE MASTAR FİİL KULLANILMASI

Yüklem Sıfat ya da sıfatlardan türelmiş isimlerle mastar fiil kullanılır.

готóв помóчь yardıma hazır
готóвность помóчь yardıma hazırlık
необходимо спешить acele etmek gereklidir
необходимость спешить acele etme gerekliliği
мóжно пойти в кинотеáтр sinemaya gitmek mümkündür
возмóжность пойти в кинотеáтр sinemaya gitmek fırsatı
Я увидела их готóвность помóчь сосéдям. Komşulara yardım isteklerini gördüm.
Во втóрник бýдет возмóжность пойти в кинотеáтр. Salı günü sinemaya gitmek imkanımız olacak.



ВИДЫ ГЛАГОЛОВ - FİİLLERDE GÖRÜNÜŞ

Diğer dillerde pek görülmeyen bir özellik Rusçada ağırlıklı olarak yer tutmaktadır. Rusçada fiillerin GÖRÜNÜŞ özelliği vardır. Daha açık tanımıyla aynı anlama gelen bir fiilin farklı yazılması sonucu ifade ettiği anlamın TEKRARI, SÜREKLİLİĞİ ve ZAMANI değişmektedir. Fiillerin bu iki biçimini karşılaştırmalı olarak görelim.

НЕСОВЕРШЕННЫЙ ВИД ГЛАГОЛА - TAMAMLANMAMIŞ EYLEM BİÇİMİ

1. Bu tip fiiller TAMAMLANMAMIŞ eylem bildirirler.

читáть (несов.) okumak
писáть (несов.) yazmak
изучáть (несов.) çalışmak
дéлать (несов.) yapmak

Я читáю газéту. Ben gazeteyi okuyorum (okurum). (kesin bitirilişi sınırlanmamış eylem)
Я пишý письмó. Ben mektubu yazıyorum (yazarım).
Я изучáю рýсский язык. Ben Rusça çalışıyorum (çalışırım).
Я дéлаю домáшнее задáние. Ben ödevimi yapıyorum (yaparım).

Yukarıdaki her üç cümlede de, TAMAMLANMAMIŞ eylem bildiren fiiller ŞİMDİKİ ve GENİŞ ZAMAN anlamlarını karşılamak üzere kullanılmışlardır. Bu eylemlerin tamamlanış süresi sınırlı değildir.